Sternalice
woj. opolskie, powiat oleski, gmina Radłów, dekanat Gorzów Śląski
(nazwa niemiecka: Sternalitz, w latach 1936-1945 Ammern O.S., Kreis Rosenberg O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Brak informacji o najstarszej historii miejscowości uniemożliwia określenie nawet w przybliżeniu daty jej powstania. Pierwszym znanym właścicielem Sternalic był Wacław Nawoy z Dolnej, w 1556 r. pełniący funkcję starosty księstwa opolsko-raciborskiego. Według różnych źródeł Wacław Nawoy był małżonkiem Katarzyny Matiejowskiej, prawdopodobnie córki Marcina Matiejowskiego z Kadłuba lub Katarzyny Petrowicz Charwat. Pozostawił czterech synów i trzy córki. Jedna z nich, Marusza Nawoy, około 1561 r. wyszła za mąż za Jana III juniora von Posadowskiego (zm. ok. 1582 r.), właściciela Dobrodzienia. Rok później Posadowski kupił od teścia majątki Sternalice, Boroszów i Radłów. Sternalice były odtąd jego główną siedzibą. W kolejnych latach Jan III Posadowski zmuszony był wyprzedać swoje dobra i ostatecznie pozostała przy nim tylko część Dobrodzienia. Z małżeństwa z Maruszą Nawoy nie pozostawił potomków. W XVII w. Sternalice należały do rodziny von Skal. W 1660 r. wzmiankowany był Jerzy von Skal ze Sternalic, a w 1675 r. Anna Regina von Skal (zm. 1702 r.), wyszła za mąż za Adama von Frankenberga (1646-1715) z Gorzowa Śląskiego. W ostatnim ćwierćwieczu osiemnastego wieku właścicielem majątków w Uszycach, Sternalicach, Radawiu, Puszynie i Starej Jamce był Adam Samson von Paczynski (1653-1694). Sternalice, Uszyce i Psurów odziedziczył najmłodszy z jego pięciu synów, Adam Wacław von Paczynski (1681-1723), założyciele nowej linii rodu – domu Sternalice. Kolejnym właścicielem majątku w Sternalicach był Karol Leopold (1711-1788), syn Adama Samsona i Heleny Rozyny von Larisch. Po nim posiadłość odziedziczył syn Karol (ur. około 1736 r.). Następnie do 1818 r. Sternalice należały do Franciszka (ur. około 1770 r.), syna Karola von Paczynski. Franciszek przekazał rodzinne dobra najstarszemu synowi, Karolowi (1795-1866), majorowi wojsk pruskich. Karol von Paczynski był dwukrotnie żonaty: z Zofią (zm. 1854 r.), córką Wawrzyńca Karola von Zawadzki z Jasionej koło Gliwic i z Zofią Marianną Pauliną (1801-1868), córką generała-majora Karola von Görtz. Z pierwszego małżeństwa miał N. syna zmarłego w dzieciństwie i córkę Elfrydę. W 1832 r. Karol von Paczynski sprzedał majątek hrabiemu Andrzejowi Renardowi ze Strzelec Wielkich (1795-1874). W 1853 r. posiadłość odkupił od niego król pruski Fryderyk Wilhelm IV. W 1886 r. majątek w Sternalicach o powierzchni 1110 ha, wchodzący w skład dóbr królewskich, dzierżawił Ferdynand von Damnitz. W 1894 r. dzierżawcą była Pani Rentier Heider z domu Schramm. W 1912 r. posiadłością liczącą 823 ha, zarządzał administrator Piltz. Od co najmniej 1921 r. majątek wchodził w skład fideikomisu Karmonki należącego do rodziny von Hohenzollern, o łącznej pow. 10284 ha. Z tego Sternalice liczyły 812,6 ha. Majątkiem w Sternalicach do 1930 r. kierował Piltz. Po drugiej wojnie światowej dobra Hohenzollernów zostały znacjonalizowane. Na bazie folwarków utworzono Państwowe Gospodarstwa Rolne. Dwór w Sternalicach przekształcono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni taką funkcję, dlatego można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Kościół
Kościół parafialny św. Mateusza wybudowany jako murowany już w 1614 r. najprawdopodobniej w miejscu poprzedniej budowli drewnianej a rozbudowany w 1927 r. pod kierunkiem proboszcza ks. Franciszka Dombka. Najstarszą częścią kościoła z 1614 r. jest prezbiterium z barokową polichromią iluzjonistyczną z 1713 r – złożoną z dwóch kompozycji: od wschodu Trójca św. i św. Mateusz, od zachodu Wniebowzięcie NMP. Kościół wpisano do rejestru (20.10.1966 r., nr rej.: 1074/66);
Dwór
Barokowy dwór z XVII w., przebudowany w drugiej połowie XIX, gruntownie przekształcony w latach sześćdziesiątych XX w. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada (elewacja wschodnia) dziewięcioosiowa z centralnie usytuowanym głównym wejściem, poprzedzonym przeszklonym gankiem. Budynek pozbawiony detali architektonicznych, za wyjątkiem boniowania naroży. Układ wnętrz przekształcony, w części pomieszczeń zachowane sklepienia kolebkowo-krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Do lat sześćdziesiątych XX w. dwór był parterowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty wysokim dachem czterospadowym, z facjatami i lukarnami. W wyniku przebudowy został podwyższony o jedną kondygnację. Nieprzemyślana przebudowa zmieniła piękny zabytkowy budynek w zwykły blok mieszkalny. W pobliżu dworu zachowane budynki gospodarcze dawnego folwarku.
Zabytki w Sternalicach
Do rejestru zabytków w Sternalicach wpisano: kościół parafialny p.w. św. Mateusza (20.10.1966 r., nr rej.: 1074/66); dwór (10.06.1965 r., nr rej.: 1033/65).
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Sternalic jest mało realny. W miejscowości zatrzymuje się tylko jeden autobus PKS kursujący z Olesna. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie DK 11 w stronę Poznania do miejscowości Sowczyce, gdzie należy skręcić w prawo w lokalną drogę do Borek Małych. Następnie trzeba jechać DK 494 w kierunku Bodzanowic i lokalnymi drogami przez Nowe Karmonki, Radłów. Dwór w Sternalicach znajduje się po prawej stronie drogi, blisko kościoła. Odległość: w jedną stronę około 100 km. Samochód można zaparkować tuż obok dworu.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2011